Haptonomie of haptotherapie? Deze twee begrippen worden nogal eens door elkaar gebruikt. Maar wat is nu het verschil? En wat is een haptonoom en wat is een haptotherapeut?
Haptotherapie is de therapeutische toepassing van haptonomie. Haptonomie is de onderliggend theorie en waar haptotherapie op gebaseerd is. Met een haptonoom wordt in de volksmond meestal hetzelfde bedoeld als met een haptotherapeut; het zijn geen beschermde titels. Er is wel een verschil tussen een haptotherapeut en een haptonomische professional (of iemand die op haptonomische basis werkt). Deze laatste heeft zich bijgeschoold in de haptonomische theorie, maar blijft werkzaam in zijn of haar oorspronkelijke beroep. Een haptotherapeut heeft een volledige post-hbo opleiding gevolgd aan een van de opleidingsinstituten in Nederland.
Haptotherapie
Persoonsgerichte therapie
Haptotherapie is een persoonsgerichte therapie, waarbij je tastvermogen de basis en het middel is voor affectief contact. In haptotherapie staat hoe je omgaat met jezelf en anderen centraal. Door middel van gesprek, aanraking en ervaringsgerichte oefeningen, krijg je handvatten om te ontdekken waar je bent vastgelopen en wat je patronen zijn. Het brengt je meer in contact met jezelf, met je lichamelijk en innerlijk voelen. Affectiviteit en affectieve aanraking spelen hierbij een centrale rol. De haptotherapeut laat je letterlijk aan den lijve voelen hoe je reageert en onderzoekt samen met jou wat dit betekent.
Aanraken
Haptonomie ziet aanraking als de meest directe vorm van contact en communicatie. Aanraken en aangeraakt worden is een essentiële menselijke behoefte. Bij een gemis aan aanraking kun je het contact met jezelf verliezen. Daarom wordt aanraking binnen de haptotherapie ingezet om de beleving van je eigen lichamelijkheid weer te herstellen. Door aan te raken ervaar je letterlijk in je lijf hoe je reageert. Kun je je openen voor de aanraking en deze ontvangen en toelaten? Reik je uit en maak je door het aanraken contact met de haptotherapeut, of sluit je je juist af? Is er angst of schrik? Of wordt je ergens anders in geraakt? Of voel je misschien wel niets? Hoe werkt dit bij jou?
Een affectieve aanraking, voelend aanwezig zijn en afgestemd op de ander heeft een bevestigende werking. Het doet een mens goed wanneer je je gezien, gehoord en gesteund voelt. Hierdoor ervaar je ruimte om jezelf te kunnen zijn. Affectiviteit speelt overigens niet alleen een rol in het contact door aanraking, maar bij alle vormen van contact. Ook in het gesprek is voelbaar of iemand met oprechte aandacht aanwezig is en luistert naar wat je vertelt.
Behandeling
Een haptotherapeut werkt behalve met aanrakingen, ook met ervaringsgerichte werkvormen. Er vind ook altijd een gesprek plaats, om te horen hoe het is gegaan na de vorige afspraak. Het is niet alleen fijn, maar ook belangrijk om woorden te geven aan de ervaringen en emoties. Dit draagt bij aan het leren herkennen en uitdrukken van gevoelens en de integratie in het brein en het geheugen.
Je ziet vaak dat er een relatie is tussen niet goed in je lijf zitten en niet goed waarnemen van signalen die je lichaam geeft. Een haptotherapeut gaat samen met jou aan de slag om weer te leren luisteren naar wat je lichaam je te vertellen heeft en het leren herkennen van je patronen. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de eerdergenoemde fenomenen die betrekking hebben op ons gevoelsleven. Zoals omgaan met ruimte, grenzen voelen en aangeven, openstellen of sluiten, contact met anderen en jezelf, houding en beweging. Het doel van haptotherapie is om meer balans te ervaren in voelen, denken en doen. Hierdoor neemt je draagkracht en veerkracht toe en sta je vitaler in het leven.
Haptonomie
Theoretisch kader
Haptonomie is een visie op de ontwikkeling van de mens en zijn gevoelsleven. Frans Veldman (1921-2010), grondlegger van deze visie, begon zich vanaf 1942 te verdiepen in de fenomenologie van het voelen. De tast is volgens Veldman, de basis van ons gevoelsleven.
Om te kunnen overleven is het nodig om de omgeving letterlijk en figuurlijk af te tasten om het onderscheid te kunnen maken tussen veilig en onveilig. Hierdoor leerden we door ervaring wat wel of niet goed voor ons is. Het vermogen om te voelen en om daar op af te stemmen heeft zich in de evolutie stapje voor stapje steeds verder ontwikkeld.
Veldman ontdekte dat voor een volledige ontwikkeling van het gevoelsleven affectieve bevestiging nodig is. Bij voorkeur al vanaf de start van ons leven. Een bevestiging en erkenning voor onze aanwezigheid als méns, in al zijn eigenheid. Voelen dat wij een eigen plek hebben op de wereld, dat wij er toe doen en goed zijn zoals wij zijn. Dit is volgens Veldman een voorwaarde voor het ontplooien van ons vermogen tot affectief contact en liefhebben. Wanneer lichaam, geest en gevoelsleven harmonieus ontwikkeld zijn, ervaren wij onszelf als ‘een geheel’.
Met andere woorden, zitten we letterlijk en figuurlijk lekker in ons vel. We zijn dan niet alleen bezig met overleven, voedsel, drinken en een dak boven ons hoofd, maar er is er ook ruimte om (samen) het leven naar eigen wens vorm te geven en te kunnen genieten.
Haptonomie in het dagelijks leven
Wanneer een baby geboren wordt, kan het nog niet zoveel. Zicht, gehoor en denken zijn nog niet volledig ontwikkeld. Voelen en daar uiting aan geven door te huilen en later ook lachen, kan een baby wel. Ouders die afgestemd zijn op hun baby, voelen meestal wel aan wat er aan de hand is en zullen adequaat reageren. Door met liefde en tederheid hun kleintje bij zich te nemen om te voeden, verschonen of knuffelen. Zo ontstaat er een affectieve band tussen ouder en kind.
Wanneer het kind opgroeit, zal het zich veilig voelen en op onderzoek uitgaan, zich gesteund voelend door zijn ouders. Helaas zijn ouders nu eenmaal niet perfect. Er zijn momenten waarop een kind zich niet gesteund, niet gezien of afgewezen voelt. Een kind zal op dit soort momenten bepaald gedrag ontwikkelen om zichzelf te beschermen. Om de pijn van afwijzing niet te hoeven voelen of om juist de aandacht te krijgen waar het zo naar verlangt. Op termijn zou een mogelijke gevolg kunnen zijn dat het kind leert om gevoelens weg te stoppen of te negeren, omdat het te pijnlijk of te confronterend is om ze toe te laten. Dit kan zich later ontwikkelen als een patroon of overlevingsstrategie.
Effectief of affectief
Affectiviteit, contact vanuit het gevoel, lijkt in onze prestatiemaatschappij vaak ondergeschikt aan effectiviteit. We zijn vaak gericht op het halen van doelen en resultaten en er is veel aandacht voor het ontwikkelen van onze cognitieve vermogens. Gelukkig is er steeds meer aandacht voor zaken als sociale vaardigheden, gevoelens en emoties. Hoe geef je bijvoorbeeld grenzen aan of op welke manier ga je met anderen om. Sociale omgang of keuzes maken kan best ingewikkeld zijn, wanneer je niet goed kunt voelen wat voor jou klopt. Om grenzen aan te kunnen geven, zul je eerst een grens moeten kunnen voelen. Wanneer onvoldoende aandacht gegeven wordt aan de ontwikkeling van ons voelend vermogen en de nadruk ligt op (goed) presteren, zou dit op lange termijn klachten kunnen geven. Denk bijvoorbeeld aan burn-out, vermoeidheid, depressie, pijn of stress gerelateerde klachten.
Voelen
Haptonomie gaat dus over voelen. Voelen kunnen we allemaal en we doen dat de hele dag door. We nemen allerlei indrukken van buitenaf af waar met de tastzintuigen in de huid. Zoals temperatuur, aanraking, vorm en structuur. We kunnen ook de signalen van ons lijf zelf voelen, bijvoorbeeld je hartslag, de spanning in je lijf, of je honger hebt of dorst. Daarnaast kunnen we ook allerlei innerlijke gevoelens en emoties waarnemen, ben je blij, boos, bang of bedroefd? Voel je je tevreden, ongelukkig of verliefd?
Haptonomie bestudeert alle fenomenen die met het voelen te maken hebben. Zowel de zintuigelijke ervaringen als de innerlijke gevoelsbewegingen. Nemen we dit waar en hoe gaan we daar vervolgens mee om. Kun je bijvoorbeeld je grenzen voelen en aangeven, durf je ruimte in te nemen? Wanneer stel je je open voor iemand en wanneer sluit je je af? Ben je gericht op anderen of meer op jezelf? Hoe benader je iemand en wat doet dat met je? Hoe ga je om met gevoelens en emoties? Ben je in staat om uit te reiken naar een ander en écht contact te maken? Mag de ander jou voelen? Laat je zien wie je werkelijk bent?